NDAI BLOG HPE HPA MAJAW NUNG LUNGMI LAIKA HTE N GALAW AI

Shawng ningnan, anhte ndai Nung Lungmi blog hpe hpa majaw Nung laika hte n ka ai lam hpe tsun sang lang dan na matu ndai laika ngau hpe ka shalat dat ai re lam tsun mayu ai. Hpa majaw nga yang, ndai blog hpe Jinghpaw laika hte n re ai sha, Nung laika hte ka na matu hpaji jaw la ai ni nga wa ai majaw re. Anhte ni hku nna mung hpa majaw Nung laika hte n dai blog hpe grai ka mayu ai raitim nka lu ai lam tsun sang lang dan na hku re.

Ndai blog hpe Nung laika hte n lu ka ai gaw, Nung laika nga ai rai-tim Nung Font n nga ai majaw re. Nung font ngu ai hta, Nung Unicode n nga ai majaw ngu yang grau jaw na re. Ya ngai hku nna, Unicode hte Font a lam hpe tsun sang lang dan na re. Ndai Font hte Unicode a lam tsun sang lang tawn ai hpe hti ngut jang gaw, ndai blog hpe hpa majaw Nung laika hte n ka lu ai lam a tsawm sha chye na lu na re hpe myit mada n ngai.

Computer gaw nambat (number) hte sha amu galaw ai

Computer hta nga ma nga data ni hpe la hkawng run re ai nambat (binary numbers) hte store galaw ai re. Dai binary nambat ni hpe OS (operating system) ni gaw masha chye na ai hku bai gale (convert) ya ai re. Ga shadawn;-

Sumla (Graphic)  – color ni hpe nambat hte assign galaw tawn ai,

Nsen (Audio)  – frequencies hte volume factors ni hpe nambat hte assign galaw ai,

Laika Hkum (Text)  – character ni hpe numbat ni hte assign galaw tawn da ai re.

Text Encoding

Shawng ningnan font hte seng nna tsun dan mat wa na re. Nambat langai lang pru ai encoding gaw 1960 ning ni hkan e paw pru wa ai ASCII (American Standard Code for Information Interchange) nga ai re. Ndai ASCII gaw character exchange galaw ai lam hpe standard shapraw na hku shawng shakut wa ai lam rai sai. Ndai ASCII kaw gaw 2⁷ (shing) 128 character shadawn shadang nga ai. Tsun mayu ai gaw, ndai ASCII kaw character 128 sha lawm ai. ASCII kaw na character nambat 1-31 du hkra gaw teletype machine a matu galaw tawn ai old control character ni re. ASCII hpe grau chye na hkra npu na ASCII chart hpe yu la ga.

 Ndai chart hta, “Num” nga ai gaw (Number) rai nna, “Char” (Character) nga ai re. Ndai chart hpe yu yang character shagu hta shi hte seng ai nambat (number) nga ai hpe mu lu na re. Ga sha dawn: “A” a nambat gaw 65, “a” a nambat gaw 97 zawn re ai re. ASCII chart hpe kata lam yu ga;-

ASCII hta-

·         Character 0-31 gaw mi tsun sai teletype command (shing) control codes rai nga ai.

·         Character 32 gaw Blank Space,

·         Character 48-57 gaw nambat ni (Numerals) re,

·         Character 65-90 du hkra gaw laika si gaba (Capital Letters) a matu.

·         Character 97-122 gaw laika si kaji (Lower case letters) hte

·         Kaga ngam nga ai gaw ga hkring, ga sa zawn re ai (punctuation) ni a matu rai nga ai.

ASCII gaw U.S a matu galaw tawn ai re majaw, Western European symbols (Eg:- £) ni n lawm ai, accented letters (ñ, é, ü) zawn re ai ni n lawm ai hku re.

8-Bit Encoding

ASCII na character 128 (2⁷) kawn 256 (2⁸) du hkra character ni hpe shalaw dat ai hpe “8-bit encoding” ngu ai re. N hpring tsup ai ASCII hpe bai jahkum dat ai. 8-bit encoding hta Character 0-127 du hkra gaw ASCII rai nna Character 128-255 kaw gaw mi ASCII kaw n lawm ai accented letters (á, â, à, Á, Â,) ni, non-English characters ni hte extra punctuation ni lawm wa ai re. 8-bit encoding hpe kata lam n tsun dan na sai.

Latin 1 (ISO-8859-1)

“latin 1” shing n rai “ISO-8859-1” gaw internet kaw Western European languages ni a matu standard rai wa sai. (“ISO= International Organization for Standardization (Geneva)”). Latin 1 a lam hpe mung matut n tsun na sai. Hpa majaw nga yang, post mung grai galu wa sai, ra ai de gaw n du hkraw rai wa ai majaw re.

Ya matut Nung laika hte seng ai maga de bai lahkam sa wa saga. Shawng ningnan, Character langai hpe yu ga nga yang, shi a character hte dai character a shingyan ngu ai glyph ngu nna, nga ai hku re. Sumla hpe yu ga. Character hte glyph shai hkat ai lam hpe madun tawn ai re.

 Sumla kaw lawm ai zawn, Character “a” a matu glyph gaw kaning re ai mung mai byin ai re. Shaloi gaw, anhte Nung kaw mung anhte Nung laika nga ai. Npu na sumla gaw Nung laika hkum ni re.

Dai majaw, anhte character a shara ni hkan e, glyph hpe Nung laika hku bang dat yang Word processing program (Microsoft Word, Page Maker, etc...) zawn re ai hkan e, madang langai du hkra mai ka ai, mai lang ai rai tim, ya na zawn Website ni hkan, Weblog ni hkan e gaw n mai lang nga ai. Dai gaw hpa majaw ta nga jang, anhte Nung laika a matu code point n nga ai. Eg:- ASCII kaw lawm ai nambat ni gaw U.S laika a code point (“a” a matu 97, “b” a matu 98)  ni sha re, kaga amyu baw sang ni a matu n lawm ai. Anhte Nung laika a matu mung dai zawn re ai Code Point ra nga ga ai. Dai code point nga ai rai jang she, Nung laika a matu Character nga wa na. Character nga jang she, Nung laika a matu glyph hpe galaw (design) shapraw na character shara kaw mai bang na re. Ndai kaw, lam ang ai majaw kalang ta tsun mayu ai, “ya! anhte Website ni Blog ni hkan lang taw nga ai anhte chye ai Jinghpaw laika gaw, Jinghpaw laika majing n re. Tsep kawp n re. Sara kaba Dr. Ola Hanson anhte hpe galaw kau da ya ai Jinghpaw laika tsep kawp nan n re. Jinghpaw laika mung, Nung laika hte maren sha naw re. Code point n nga ai majaw, Jinghpaw laika majing hpe ka na matu yak nga ai, rai na, code point nnan mung nmai la mat ai. Hpa majaw nga jang anhte Jinghpaw laika gaw Roman Alphabet ni re ai majaw nga chyalu rai mat sai, nnan nmai la jat sai nga tsun ai. Pan–K font nga ai Jinghpaw Font langai mi nga ai lam chye lu ai. Raitim, dai Pan – K nga ai font gaw nga chya lu code point (ASCII, 8-bit encoding, Latin-1, etc...) kaw e, glyph hpe sha galai tawn ai re. Dai majaw, Pan – K font hte ya anhte lang nga ai Chyoipra ai Chyum Laika hpe lu dip shapraw la lu ai raitim, Website ni hkan e gaw, tsep kawp (tsep kawp) n lu lang nga ai re.” Ndai gaw, lam ang ai majaw, Wunpawng myu sha ni law law wa shut nga ai, ya ka taw, lang taw nga ai laika hpe Jinghpaw laika majing shadu wa ai lam hpe tsun sang lang dan ai re.

Dai majaw, Nung laika a matu Code point gara hku lu la na? Mahtai gaw, Unicode Consortium kaw register galaw jang she lu la na re. Unicode nga dat jang, Myen laika a matu sha ra ai, anhte Wunpawng laika ni a matu n ra ai ngu myit kau dat ai gaw, grai shut ai nan re. Ndai laika ngau kaw gaw, Unicode a lam hpe n tsa lam sha tsun na sai. Shawng ningnan- 

Unicode ngu ai gaw computer chye na ai ga ni hpe a tsawm sha ding htum nna shara jahkrat ya ai hpe tsun ai re. Yawng chye na ai hku tsun ga nga yang, n-ta shachyaw na matu n-ta htingra jahkrat ya ai re. “a” a matu shara langai, “b” a matu shara langai dai zawn rai na character shagu a matu shara jaw ya ai hpe tsun ai re. Rai jang, yawng chye na ai hte, sang lang mat hkra jaw da ngut sai Unicode block ni hpe yu ga. Myen ni a matu gaw, U+1000–U+109F re. N pu na sumla hta yu ga. Npu na sumla kaw gaw Myanmar a matu Unicode Block yawng n lawm ai. Yawng hpe yu mayu ai rai yang  http://www.unicode.org/charts/PDF/U1000.pdf kaw sa yu la ga.

Lahta na Unicode block gaw Myanmar a matu Unicode Consortium kaw na jaw tawn ai re. Dai zawn sha, Thai na matu U+0E00 – U+0E7F, Cambodia (Khamer) a matu U+1780 – U+17FF re. Dai ram nga jang amyu shagu, mungdan shagu shi hte shi, unicode block nga ai hpe chye na na re hpe kam ai. Dai zawn sha anhte Wunpawng ni hta mung Unicode block ra nga ai re. Dai shaloi she, Jinghpaw a matu, Nung a matu, Lhovo a matu amyu lakung yawng a matu laika hpe website ni, software ni hkan e mai ka wa na re. Unicode Block nga jang she Font lu wa na re. Ndai ram sanglang dan jang gaw, Unicode a lam n tsa lam chye na na sai hpe kam ai. Nung Lungmi blog hpe hpa majaw Nung laika hte n ka ai lam hpe mung a tsawm sha chye na na sai hpe kam nga ai.

Hpaji jaw la ai ni yawng hte hpe mung, grai chyeju dum hkungga ai re. Matut na ra rawng ai lam ni nga yang mung hpaji jaw la na hpe kam nga ga ai.