DAW KABA 6 - YULI "HKU WA" A LAM

Yuli hku wa ngu gaw shinggyim masha ni sha na matu galaw lajang da ai, hkai jahting tawn shachyip tawn da ai sha hpa ni, yi yan wa ni hta hkai jahting da ai hkai nmai nsi naisi ni yawng hpe yuli yu manam hpung ni e jahten shaza, sha shama kau ya ai sha hpa nai mam nsi ni n lu mat sai majaw hkrum ai tsin-yam rai nga ai. Yuli yu hpyen a majaw hkrum ai hku wa tsin-yam rai nga majaw yuli hku wa ngu ai rai nga ai.

Yu li hku wa kaba byin hkrum ai lam gaw – yu li ni a n-gun atsam mahtang shinggyim masha ni a n-gun atsam hta jan wa ai majaw hkrum katut ai tsin-yam mung rai nga ai. Yu li hku wa gaw nam maling kata tu ai Shagawng Bum Ga na kawa amyu hpan ni a sum ladaw hta nang ai hku wa re ai majaw kawa amyu ni law malawng gaw shaning 50 ning re ai lam hkrak mu chye lu ai. Dai majaw yuli hku wa tsin-yam gawngwang gaw Shagawng Bum Ga hta matut manoi ding yang nga nga ai. Moi shawng de mung yuli hku wa law law lang hkrum lai wa sai, maumwi ni nga ai, ji wa ni a numhtet ga ni nga ai. Jinghpaw Shagawng Bum Ga hta hpawt shingdim e mung ladaw gu aten du wa ai shaloi yu li hte yuli hku tsin-yam hkrak du wa na re ai. Shinggyim masha ni a asak hkrung lam a bandung gaw nga mu nga mai jat galu kaba kung hpan na lam re ai. Dai lam ni a npawt nhpang gaw lu lu, lu sha lam rai nga ai. Raitim Shagawng Bum Ga na masha ni hpe nga mu nga mai na de n du shangun ai adup jahkrat ya ai tsin-yam gaw shingra mabyin kata hta na yuli hku wa lawm nga ai.

1975 ning April shata kaw na Putao ga hta nga nna hpung magam gun hpai ai hta ngai shang lawm sai. Shagawng Bum Ga shara shagu de du hkawm sai. Mare kahtawng Yi yan wa ni yawng hkan du kawan hkawm du lu sai, n du lu ai shara shagu hkan na shiga ni mung na lu ai. Dai aten hta Shagawng Bum Ga shara shagu hta yuli hku wa tsin-yam a dam hkrum wa sai. Lu sha n lu ma sai. Shagawng Bum Ga na masha ni yawng a matu baw sharawt n mai mat sai, lam htum sai, lamu shashe hku mat sai. Putao pa layang daw de gaw yuli n du ai. Bum mayan daw  de gaw shara shagu de du wa sai. Mung ting chyam wa sai. Dai aten ladaw hta Shagawng Bum Ga de hkrum sha lai wa sai yak tsin-yam hku wa a ningsam gaw 1974 ning aten kaw na yu ni hte latung shingtai sumbra ni, nam na u byit u tsa u gan ni loi li sha hpang wa sai kaw na angwi ngwi ngap ngap rai laning hte laning sha jahten ai lam law wa magang sai. 1977 ning hta gaw ning sam ningma sawng dik rai sai. Dai kaw na hkai nmai yi yan wa ni hhta hkai da ai hkai nmai ni hpe sha jahten ai lam yat yat sha yawm wa nna 1983 ning hta she shingra mabyin tsin-yam a lam ningdaw ni hku nna hpung dim kau sai rai.

Yuli yu a hpyen nsam kaba dik hkrum lai wa sai ginra ni gaw Jinghpaw Shagawng Bum Ga yawng hkra mung ting rai nga sai.

Mali shang sinlum-Nog Mung- Hkyen Bum du hkra.

Mali Hkrang Walawng- Chyai Hku- Hkrang Hkru kaw na hkyen bum du hkra.

Mali Nmai Walawng- N Jang Yang kaw na Hkahku mung yawng, Chyihpwi, Law Hkawng-Htawgaw- Htawlang- Hkawnglang Hpu- Hkyen Bum du hkra.

Myitkyina- Tang Hpre- Hkaran Yang- Sumpra Bum- Hpung Jan, Sumpyi Yang na na Ginra ni yawng rai nna Putao pa layang daw de chyawm gaw yuli yu hpyen ni n du ai.

Jinghpaw Shagawng Bum Ga ginra ting hta aten galu hkrum sha lai wa sai yuli hku wa a lam dai aten hta asak hkrung nga sai mung salang ni hte mung masha ni, dai aten hta up hkang asu ya tai nna buga mungdaw hpe lit la nna up hkang du gyi salang tai nga ai ni yawng mung byin hkrum wa sai yuli yu hpyen hte ru yak tsin-yam yuli hku wa a lam n chye myit n chye daw dan, n chye hparan myit hkawn, tak sawn, n hkawn, mahtai n lu tam, n chye tam yawng am mat masai. Mau hpa lam rai sai. Shinggyim masha wuhpung ni yawng mau katsu lam byin pru wa sai.

Shinggyim masha ni hte yu gaw hpa lam hku nna mung n mai shadawn ai. Shinggyim masha ni a maga kaw na yu hpe hpa nawn na lam mung n nga ai. shinggyim masha ni hte yu hpa lam hku nna mung n seng ai. Raitim shinggyim masha ni yawng mayawng hta yuli yu ni mahtang grau n-gun ja sai. Dai aten na shinggyim masha ni yawng hpe up sha dang sha, shangun sha lu ai n-gun ja dik ai Uphkang asuya tai ai wa hta pyi yuli yu gaw n-gun ja nga ai. Dai aten anhte a buga hta n-gun rawng dik ai hpyen sinat laknak n-gun law dik ai ladaw hta yuli hpyen du wa sai re. Raitim sinat laknak n-gun ni hta yuli yu hpyen luksuk ni a n-gun mahtang grau ja sai. Yuli yu a majaw mung ting hta sum mat sai. Mare kahtawng buga ni yawng daw hten hkrat sum mat sai. Shinggyim masha ni yawng gaw kawsi kyet mat sai. Yuli yu hpyen gaw awng padang lu sai. Yuli yu gaw hkru sha nga sai. Shinggyim masha ni tinang a matu mahkawng tawn da ai sutgan, U, Wa yam nga, gwi bainam dusat ni yawng mayawng mung sum mat sai. Shakut shaja nna sha hpa nsi naisi, hkai nmai ni hkai jahting da sai yi tung yi ra na sha hpa ni  yawng gaw yuli luksuk hpyen hpung ni e kashun sha shama kau ya sai. Si hkrung si htan hte rau ginrun ra mat sai.

Tinang a buga ginwang mare kahtawng, dinghput htingra, dum nta ni hpe jahka kau da, yen kau da, kabai kau da n kam tim, gade n ja tim yen kau da kabai kau da ra mat sai. Tinang a dai lup daihpang, htingra buga ginra n ja dik ai marit dik, shakram kau da n kam dik let nyep myiprwi hte shakram kau da nhtawm hku shat loili matep gun nna lagaw ndung ang ai hku nna tsan ai buga ginra de htawt dumbre mat wa ra sai. Hkai nmai nai mam nsi naisi ni yawng yuli yu manam hpyen luksuk ni e sha kau ya sai. Dum nta mare kahtawng buga ni yawng mung yu hpyen ni e jahten kau ya sai. Mauhpa mabyin lam kaba du wa sai, hkrum katut sai, yawn hpa kaba pru wa sai. Myitkyina, wan leng lam, Hpakant ga hte Danai ga shara shagu de htawt ru mat wa sai.

6:1      Buga  Mare  Kahtawng  Ni  Mat Mat  Ai  Lam

Shawng shawng de Jinghpaw Shagawng Bum Ga hta tinang nang mying hte mare kahtawng law law nga nga sai. Shagawng Bum Ga Jinghpaw mung buga ginra English ni up hkang wa sai. Dai hpang  sasana hpung ni du shang wa nna hpung shang Hkristan tai wa hpang sai. Dai lam ni gaw Shagawng Bum Ga masha ni a matu myit hpaw myi hpaw na na hpang wa ai lam, jat hpang wa sai lam rai sai. Myit hpaw, myi hpaw wa ai lam a npawt nhpang rai wa sai.

1)     1930 ning daram aten kaw na Shagawng Bum Ga na mare kahtawng nkau mi kaw na masha nkau mi pa layang lawu ga de bu htawt hkawm hpang ai lam nga wa sai. Kashu kasha nkau mi hpyen shang, pyada shang, Asuya amu galaw hpang wa sai. Jawng lung hpaji sharin ai kashu kasha ni law law nga wa sai. Sumtsan buga de hpaga ga ai lam law wa hpang sai. Raitim dai aten na bu htawt ai lam lam hta mare kahtawng ni yawm mat ai lam n nga ai.

2)     1962 ning kaw na mung masha asuya ahkaw ahkang hpe hpyen asuya ni e zing la kau sai. Dai aten kaw na Jinghpaw Wunpawng myu tsaw mungtsaw rawt malan hpyen hpung ni mung paw pru wa sai hte anhte a mungdaw buga ginra hpe shaning galu mung dinghku hpyen n-gun ni hte kamyet da hkrum ai hpyen n-gun a majaw Shagawng Bum Ga na mare kahtawng nkau mi mat mat wa magang sai.

3)     1972 ning daram kaw na Hku wa du wa na kumla ni du pru wa magang sai.  Shaning galu Mung dinghku hpyen majan a n-gung hkrum katut nga ai hta bai jat wa nna shingra mabyin a ru yak tsin yam kaba yuli hku wa hte bai dip kamyet da hkrum wa sai.  Hkam sha ai hta yak dik ai hte li dik ai hkam sha lam ni rai wa sai majaw bum ga kaw na mare kahtawng ni yawng mat mat wa sai.

Jinghpaw Shagawng Bum Ga hta shanu nga sai anhte a amyu masha ni gaw bungli n lu ai masha n nga sai.  Lu su nga mu nga mai n-gun kaba n rawng tim tinang a yi baw yi ngam, tinang galaw sha let asak bau ai amyu ni rai nga ai.  Shagawng Bum Ga hpe sin ai amyu masha ni rai nga ai.  Moi shawng de anhte a buga hta bungli n lu ai masha ni ngu ai mung n nga ai, dai majaw bungli n lu ai masha ni hpe bungli tam karum ai ngu ai ladat mung n nga ai.  Ra wa ai hta hkan nna tinang a mare kahtawng kata ta mare na salang ni hte tinang nang galaw lajang la ai.   Bai tinang nang a makyin jinghku, kahpu kanau ni shada da gawn lajang karum madi shadaw hkat ai hte yak manghkang ni hpe hpyan la hkat lai wa saga ai.

1972-1983 aten ladaw hta hkrum katut lai wa sai kawsi hpang gara hku wa tsin-yam kaba hte machyi makaw si hkrung si htan a shingnip kata hta dip hkang kamyet da hkrum sai shagawng bum ga na amyu masha ni a yak manghkang, ru yak tsin-yam, myitru jamjau hkrum ai lam a kata hta na, shamai shatsai ya ai lam galaw ya na, madi shadaw karum dat ai lam galaw ya na ngu ai masing ladat lam ni dai aten mungdan hpe up hkang lai wa sai ahkaw ahkang lu da ai asuya wa hta n nga ai. Hpung a sasana ladat ni hta mung n nga sai. Chyum laika hta madun da ai – Damya hkrum ai wa lam ningmaw kaw machyi taw nga ai, adup abyen hkrum ai ningma a majaw madai taw nga ai hpe Hkingjawng wa, Lewi wa, Tara kasa wa myi hte mu ai, madai ai nsen na hte mung na ai, lit lu nga tim hpa lit n nga ai hku nna lai kau da sai. Dai lai masa hte grai nan bung lai wa sai.

Dai ladaw hta aten galu hkrum sha wa sai hku wa tsin-yam hte ru yak kyidut ni gaw lam mi, maga mi hku nna yu maram dat ai shaloi- myi hte yu layu, mu lamu e, myit kraw hta dum ladum e hkrum katut ai tsin-yam kaba mung rai sai. Dum ladum e yat sha angwi sha rai nna ning sin ginlawng hku kata de shang mat ai hte mung bung nga sai. Yuli hku kaba du wa na kumla gaw jau jau kaw na kumla ni du pru wa ai lam moi na ji wa ni a tsun da htet da ai lam ni mung nga nga ninglen sadi maja ai lam, hkyen lajang ai lam n nga ai. 1977 ning hta gaw lamu di hkrat ai zawn rai mat sai. Lamu hte Ginding aga yawng ye mat ai zawn tai wa sai. Kaw si hpang gara hku wa tsin-yam a yak chyam jau si hkrung si htan a shingnip a kata chyik tari katsu taw nga sai.

Ning rai shingra mabyin hta nang ai shinggyim ruyak tsin-yam kaba hkrum sha nga sai shagawng bum ga na myu masha ni hpe madi shadaw na, lajang karum hparan karum ya na, lit la na myit lu ai uhpung, uhpawng hpa mung n nga ai ladaw re ai. Asuya tai nna lit lu dik ai ni nan ning nga nna tsun ningdang nga sai. “Mungkan hta yu hpyen a majaw madi shadaw lam ngu ai gaw n na yu ai, nga mung n nga ai,” nga nna hpa nyeng n garu masai. Hpa ladi n ngoi masai. Yak la ai hte chyip tari katsu nga sai n-gung nma hpe tinang a kahpu kanau majing, jinghku majing ni shada da lahpyen hta shingbyi, shada madi shadaw karum lajang hparan hkat ai masa sha nga nga sai. Chyurum kahpu kanau shada da sha gawn lajang hkat masai rai.

6:1.1   Htawkdang Kan Ana (Cholera)

Shagawng bum ga sin ai amyu masha ni mung masa lam a hpyen laru a n’gung shaning galu hkrum wa sai. Dai hta bai jat nna shingra mabyin lam a tsin-yam shaning galu hkrum sha ai lam bai kahtap wa sai. Dai ru yak tsin-yam ni magai katsu let kamyet hkrum nga ai nma hkang hpye nga yang anan hta agan Putao pa layang hta nga shanu nga ai amyu masha ni a ntsa shingra mabyi lam hta hkan nang ai ana ahkya- Htawkdang kan ana zinli kaba (Cholera) 1974 hta kalang, 1985 ning hta kalang hkrum sha lai wa sai. Kan ana zinli gaw Putao pa hta moi de mung byin pru wa sai lam numhtet ga ni nga ai.

1974 ning hta du pru wa sai kan ana zinli hta si mat lawm sai mung masha ni a si jahpan marai 3470.

1985 ning hta du pru wa sai kan ana zinli hta si lawm mat sai masha 6205.

Ningrai laja dik ai si hkrung si htan tsin-yam kaba hte dip kamyet hkrum da ai amyu masha ni hpe tsi mawan lit la karum shingtau ai Organization langai mung n nga sai. Dai majaw n si ang ai ni law law si lawm mat sai. Numli htum nang ai htinggaw ni law law numli htum ai hta lawm mat sai. Tinang hkrai tinang hpun ru, hpun hpyi alap hkum sumhpa myit htum tsi shatai kau sai. Hkrap garu ai nsen n htum sai. Hkam sha ai tsin-yam Bum hta grau tsaw sai. Mare ni yen kau da nna katsi katsang rai mat sai. Maling, yi wa de hprawng sai. Maling yi wa de rai tim ana zinli gaw yen kau ai n rai. Mare hte yi wa hkan kan ana zinli a majaw si mat ai si mang ni hta makoi na masha n nga mat sai. Shagawng bum ga hpe sin nga ai amyu chyurum sha ni baw n mai sharawt hkra adup jahkrat htingnut mat shangun ai ruyak bum kaji kaba gumdin katsu mat wa sai.

Mung Masha Jahpan

1973-Putao hte Machyang Baw (ၿမိဳ႕နယ္) Ginwang 2 hta nga ai masha jahpan hpe yu yang- 86740 rai nga ai. 1994 na Putao hte Machyang Baw (ၿမိဳ႕နယ္) Ginwang 2 a mung masha jahpan hpe bai yu yang marai 75520 ningrai mung masha jahpan shai mat wa ai lam gaw yuli hku wa hte zinli ana shingra mabyin lam a tsin-yam si hkrung si htan kaba hkrum ai lam a majaw rai nga ai.

Hpung Jahpan

1). Putao Ginwang:

1974 ning na Putao Ginwang Hkalup Hpung jahpan-

Hpung htinggaw                                            1777

Hpung masha                                                11907

1993 ning na Hpung Jahpan:

Htinggaw                                                        991

Hpung masha                                                5772

Ningrai Hpung jahpan shai mat wa ai lam gaw dai aten hta hkrum katut mat wa sai ru yak lam amyu rai nga ai machyi makaw ana ahkya si hkrung si htan kawsi hpang gara lam amyu myu a majaw lawu de bu htawt mat wa ai htinggaw 201, masha 1644 rai mat sai hte hpung gale lawm mat ai lam grai law wa masai.

2). Hka Hku Sumpra Bum Ginwang:

1974-1978 ning aten shingra mabyin yuli hku wa zinli a majaw Hka Hku Sumpra Bum Ginwang a Hpung jahpan mung lang lata shai galai wa sai.

Yuli hku wa a majaw si mat ai masha                     375

Hten run mat wa ai mare                                          124

Hten mat ai buga hpung                                           1

Bu htawt mat ai htinggaw                                         946

Bu tawt mat ai masha                                              6580

Shagawng bum ga hta dai aten e hpyen majan sanat hte gap gasat hkat ai gasat poi hte sanat pala hte hkala hkrum, si hkrum re law law lang hkrum yu masai. Yuli hku wa a majaw kaw si hpang gara ru yak tsin-yam kaba dik ai lam mung hkrum yu lai wa sai. Machyi magaw ana ahkya kan zinli a tsin-yam kaba mung hkrum lai wa masai. Hkali ana hte machyi si hkrum ai lam mung law law mu la masai. Dai aten hta shagawng bum ga hta nga pra wa sai buga masha ni hpe masam yu ai shaloi hpyen hpung ni shada gasat hkat nna gasat poi kaw marai 1, 2 hkala hkrum si hkrum rai jang shiga mawng nna grai aye la ai lam byin wa sai. Dai gasat poi ni hta grau nna mung masha ni si ru mat ai masha grau law ai gaw shingra mabyin hta du lawm byin pru wa sai Kan Htawt Dang ana zinli, hkali ana yoga ni hte kaw si hpanggara yuli hku tsin-yam ni mahtang rai mat sai. Raitim ana ahkya hpe gaw hkrit mung n hkrit, hpa aye la ai lam mung n nga mat ai. Hkali machyi ai gaw n hkrit nna mek hkalawng machyi ai gaw hkrit ai, hkali gaw n hkrit mek hkalawng mahtang gaw hkrit ai hpa hte bung mat wa sai. Hkrit ra dik ai gaw ana ahkya hte ru yak tsin-yam mahtang rai nga ai.

6:1.2 Nnang Nawn Kaba

Shingra mabyin nnang nawn kaba 1950 ning August 15 ya shana ahkying 9:00 aten hta byin pru lai wa sai. Dai byin lai wa sai nnang nawn kaba gaw shagawng bum ga hta gaw kaba dik htum n-gun ja dik htum ai mabyin lam byin pru lai wa masai. Loi loi yat yat sha ashun hpang ai gaw shawng shawng kaw na bat mi daram na ai. Nnang nawn kaba gaw ngoi kabaw ai nsen kaba hte rau du wa sai. Dai ngoi kabaw ai nsen kaba gaw hpyen majan gasat poi kaba hte grai bung ai. N-gun ja dik ai nnang nawn gaw minutes 30 daram na nna ngoi kabaw ai nsen kaba mung dai aten hta rau byin wa nna Mali Hka hku, Nmai Hka hku, Munglang Hka hku ding dung maga na bum tsaw kaba ni yawng daw ru wa sai. Shalung shala hpun ni hpun tawng hpun hkaw ni manai shabawn gumdin matut lwi yu wa ai gaw shani shana 4 ya tup yawng hkrat wa sai. Mali hka ni yawng hkumpup nawng nan rai lwi wa sai. Hka kata na hkrung amyu ni hte nga amyu ni hkum sumhpa yawng si mat sai. Hka hkinggau ting hta yat manam hpuhking pat grai na hkra rai sai. Hkanu hkingau hkan hpun nu hpun tawng kaba ni kahtap nna ya du hkra shara nkau mi kaw kahtap taw nga ai gaw dai munglu hta dawrun mat ai hta lawm ai ni lawm nga ai. Lamu marang kaba hte sharut gyi ai lamu ga hten ai mabyin lam ni gaw shagawng bum ga hta shara hte shara jut hte jut hta galoi mung dingyang byin nga ai.

Raitim 1950 ning hta byin pru sai mabyin lam gaw n-gun ja dik ai munglu nnang nawn kaba dik ai. Dai munglu hte Putao pa layang Mali hka hkinggau kaw na mare ni kaput kau da nna hten mat wa sai. U, wa hte arung arai dum nta ni sum mat sai. Masha mung si lawm mat wa sai. Mali hkanu hta hkrat wa ai bum maling na shalung shala hpun nu ni gaw wawn zawn hpyeng gumdin matut nna nhtoi 4 ya tup yawng yu hkrat wa ai. Mali hkanu hta maga mi kaw na maga mi hkran de dai hpyeng nna yawng hkrat yu wa ai shalung shala hpung nu tawng ni a ntsa e kahkran, gumlawt gumzat nna lai rap wa mai ai daram kahtap mat sai, daw run htenza mat sai munglu mung hten shingra mabyin lam ni rai nga ai. Ningrai byin ai lam ni gaw aten du nhtoi gu ang ai shaloi hpawt shingdim e mung byin pru chye ai law.

6:2      Masha A Lu Sha Madung

Shinggyim masha ni a matu lu sha madung gaw jum, sau, shan n-gu ni re ai lam na lu ai. Dai lu sha ahkyak madung ni yawng hta lu sha npawt nhpang madung gaw n-gu mahtang re. dai lam yuli hku aten hta sakse hkrak mu lu ai. N-gu shat n lawm jang jum, sau, shan lu sha ni hkum hkrang hta n-gun n tai lu ai. Shat n-gu hte rau rai jang she n-gun tai ai. Jum, sau, shan hte kaga lu sha simai simaw sumhpa yawng mayawng gaw shat n-gu a manang, lu sha ni re lam yuli hku aten hta hkrak sakse mu lu sai.

Jinghpaw maumwi hta mung ji woi ni ning nga nna hkai ma ai. Shinggyim masha ni a matu lu sha majing tai ya na, shinggyim masha ni hpe jahkru shakat na matu lu sha tai ya su ngu nna Mahtum mahta wa a htingnu kaw na mam hpe shayu sai. Dai shaloi mam gaw ngai hkrai gaw shinggyim masha ni hpe n lu bau na, n lu jahkru na re dai majaw n kam yu ai nga nna n dang ai. Shaloi shahpa ni yawng, hka kata nanga ni yawng tinang nang a maga tinang a jut kaw na ga sadi tawn da ai hte mam a manang tai let shainggyim masha ni hpe bau na, jahkru shakat na lu sha ni tai let Mahtum mahta a nta kaw na dinghta ga de shayu dat sai nga tsun hkai ya ma ai, teng ai lam re.

Shagawng bum ga hta simai simaw, namlaw nam lap makru hkum sumhpa hkum ai, shahpa law ai. Raitim n-gu shat n lawm yang n-gun sai n tai lu ai.

Jinghpaw shagawng bum ga hta nam kata de nai amyu baw hpan law law hkum ai., sha lu ai. Rai tim n-gu shat n lawm yang hkum hkrang a matu sai n-gun n tai lu ai. Shagawng bum ga hta shinggyim masha a matu ra ahkyak nga ai shahpa lu sha kaja ni hkum nga ai. Shinggyim masha ni a hkum hkrang mung lu sha kaja sha nna tut bau la ra ai. Dai lu sha kaja ni yawng mayawng hta shat n-gu lu sha gaw madung rai nga ai. Kaga shah pa lu sha yawng gaw n-gu a manang, n-gu shat hpe shadaw karum na lu sha ni rai nga  ai lam yuli hku hpyen hkrum ai aten na hkrum madup hku nna mahtai hkrak mu lu ai. Sakse hkrak mu lu ai.

Shinggyim masha ni a asak hkrung ai lam hta shani shagu hta jum, galaw gunhpai shang lawm ra ai amu bungli lamang kaji kaba nga nga ai. Du hkra ladaw hta hkan nna shaning ladaw hta hkan nna aten jaw galaw lawm ra ai, n-gun dat galaw lawm ra ai bungli lamang ni nga nga ai. Amu bungli yi ngam shagu hta shang lawm galaw lawm na gaw masha a lit rai nga ai. Amu bungli galaw ai lam gaw masha asak hkrung ai lam a mahtai mung rai nga ai. Asak hkrung ai lam a lachyum mung bungli magam galaw ai lam rai nga ai, dai gaw sakse rai nga ai. Shinggyim masha ni gaw dai magam amu bungli kaba hta shang lawm galaw gun hpai lu na matu shinggyim masha wa a hkum hkrang pu kan n-gu shat lu sha ahkyak nga ai. N-gu n lawm yang n byin lu ai. N-gu lu sha lawm jang she shinggyim masha ni galaw shang lawm ra ai amu bungli yi ngam hta tsap lawm lu ai, dai magam bungli lamang ni a matu myit jasat sawn tak lawm lu ai. Galaw n-gun dat atsam dat lu ai. N-gu shat n lawm yang, n-gu shat n sha yang hpa magam amu bungli mung n byin lu ai lam yuli hku hta mahtai hkrak mu sai. Mam n-gu ni yuli yu ni e sha shama kau ya ai shaloi hku hku ai, hku wa hkrum ai ngu ai ga gaw grai teng ai ga re. Ru yak tsin-yam lam hpe madi madun ai ga re ai.

Shagawng bumga na amyu masha ni a sak bau galaw sha bungli madung gaw yi galaw sha ai bungli rai nga ai. Bum ga na masha ni yawng gaw yi galaw sha ai hte asak bau ai. Yi kaw na lu sha hpe arang majing shatai nna mare kahtawng bungli dum nta galaw gap bungli , lamdan lamshawt, lahpu langa lam yawng jawm galaw karum hkat ai. Yi hkyen hpun gran, hpun lang, yi sawm, mamting, tsing magang, mam mu mamdan bungli ladaw yawng rau jawm galaw ai. Dai majaw jahkrai gaida, shingkra Wa la ni yawng myit lum ai. Mare htingbu kahtawng hkrun lam lam hkyen, lam hkyen, lam shawt jasan, ladaw hta hkan nna hka shi mahkrai ni yawng jawm galaw, shaning shagu htingbu kahtawng jarit de hkrak mare agyi salang ni woi awn ai yawng madat mara let rau galaw ai. Ningre mare kahtawng kata, shinggyim uhpawng hte seng ai magam bungli yawng mayawng hta shat lu sha gaw madung rai nga ai. Shat lu sha n nga yang hpa bungli mung n mai byin ai hpa lam hpe mung tak sawn yu na myit n nga mat sai. Masha gaw n-gu shat n lawm yang hkum hkrang n-gun, myit n-gun, bawnu n-gun yawng yawm mat ai. Hpa bungli hpa baw lam myit yu sawn yu tak yu na myit n-gun bawnu n-gun mung n nga sai. N-gun atsam, marai yawng gaw hkrat sum mat sai.

6:2.1   Shagawng  Yi  Hta Tu  Ai  Sha Hpa Ni (Yi Si Ni)

Mam baw hpan amyu myu, hkainu n-gawng amyu myu, ya gyi, sha-gyi, sani, nbau, latsan, manggawng, Gumgyin amyu myu, hkum hkyeng, hkum mut, nawkyu, nawdawng, naw bawm, naw yang, nhkun shapre, hte shapre hpan amyu myu, bungsap, sagahka, hkatan si, majap, shaba, yungpadi, hkyenbawng hte chyingdawn pan amyu myu.

Yi hta shi hkrai tu ai baw simai si maw ni- Chyinglap, chyingdaw, hparang, janghpan hte kaga simai simaw, kamu mati ni hte nai baw hpan amyu myu - :

Masha gaw yi hta hkai ai tu ai lahta na yi hku shahpa ni sha ai lam n nga jang sha ai lam yawm jang masha a hkum hkrang hta, myit masin hta grai hkraw ai. Hkum hkrang myi man hta grai dan leng wa ai. Myi man hpraw wa ai, n sam shai wa ai. Yi na yi si, yihku si n lawm ai mam kata na kaga sha hpa ni hte masha hta hpring ti mung n-gun n rawng ai, myit n pyaw ai, myit mung n hpring ai, bawnu mung n hpring mat ai. Dai majaw sha hpa hte hkum hkrang myi man, myit masin bawnu yawng gaw rau ginrun nga ai, ginhka da n lu nga ai. Ningrai byin ai lam masha a hkum hkrang myiman, ahpyi ashan hta shawng dawng wa ai. Dai hpang n-gun yawm wa ai. Tinang a kan hpe hka ntsin hte lu jahpring jang hka ja lu na daram sha rawng sai. Nai sha sha nna kan jahpring lu jang nai langai mi htu na n-gun rawng ai, kaga bungli galaw na n-gun mung n lawm mat ai. Hpa sha sha jang hpa a n-gun daram sha rawng ai. Yi mam, hkainu hte kaga si mai shahpa lu sha ni sha nna maling yi kaba ni hkyen lu ai. Nta htingnu kaba ni gaw gap lu ai. Hkai nmai ni yawng hkum ai, hkum hkra hkai mai ai sun gaiwang kaba ni shaning ting galaw lu ai. Nam kata na shahpa ni rai nga ai. Nai ni htu shaw la lu ai. Ulai nu sha lu ai. Machyawng, langu, ngu yin nam kata na sha hpa ni tam sha lu ai. Yi magam bungli ni matut manoi galaw sha lu ai.

6:2.2   Hku Wa Hkrum Ai Ginra Na Mare Kahtawng Ni

Hku wa hkrum wa ai shaloi mare kahtawng a kata mare shingnawm hpe hkyen na, dan na, shawt jasan na n-gun n nga sai. Dai majaw mare kahtawng ting hte dum nta ni yawng nam hte lim mat wa magang sai. Mare kahtawng hta Ula gam ni nga tim ngoi sai. Goi na n-gun n nga sai. U ni mung myit mat wa sai. Mare kahtawng hta gwi ni nga tim n wau sai, n kam wau sai. Wau na n-gun n nga mat sai. N-gun n rawng mat sai majaw gwi ni mung myit mat wa sai.

Hku wa hkrum ai shaloi nta hta nga ai dusat hkrung ni yawng hta na U, nta na U shawng si wa ai. Dai hpang gwi hte nyau si wa ai. Nta nhku kata e masha hte rau nga tim ndai dusat hkrung ni gaw masha sha ai, lu ai hku shat hpe n chye sha ai, n lu sha ai. N-gu hkainu yi si n lawm ai, nam na hku shat nai, langu, langan machyawng ni sha jaw sha nna bau ai wa kaba wa na malai lasi kyip wa ai. Dai hpang si mat ai. Nga dumsu shan ni mung n-gu shat n lawm ai gara lai mi sha tim gade hku mi sha tim masha hkum hkrang hpe asai n jahpring ya lu ai. Shat kata shat n lawm yang shan pyi n kam sha ai, n kam yu wa ai.

Mare ting hta mam htu sha ai nsen n na sai. Katsi katsang rai wa sai. Ma hkum rai nga ai ma kanu ni hte chyu chyu ai ma yan nu ni grau matsan mayan hkrum wa sai. Lasi lamun rai wa sai. Myi man tsit htoi wa sai, hkum hkrang lasi lamun rai wa nna hkum hkrang hpyi ni hpraw wa sai.

Ma ni hkrap garu ai nsen sha law wa sai. Ma kanu ni hta chyu n rawng sai majaw re ai. Ma kaji ni gaw hku shat sha shakut ra ai nga ai myit n-gun  n rawng ai. N mu ai sha hpa hpe ma ni gaw n sha ai. Sha n kam yang ma ni gaw n sha ai. N mu yang n sha ai, n kam sha tim sha ra ai, n mu tim sha ra ai, sha shakut ra ai nga ai myit atsam ma kaji ni hta n nga ai. Dai majaw hku wa hkrum ai shaloi makaji ni lasi lamun rai wa ai. N-gun n rawng wa ai. Dai majaw ma kaji ni si wa ai. Ma kaji ni law law si wa sai. Ningre ru yak tsin-yam kaba Shagawng Bumga hta hkrum sha sai. Ning re ru yak tsin-yam kaba hkrum sha sai Shagawng Bumga de nga ai amyu masha ni matsan dum chye ai masha nga wa sani? Karum ai masha nga sai kun? Pru wa si kun?

6:2.3   Hku Wa Ten Laban Nhtoi

Hkristan masha ni a matu laban nhtoi gaw hpu reng dik ahkyak dik ai nhtoi re. laban shani gaw Karai Kasang a shani, Karai Kasang a nhtoi, Madu a nhtoi re ai hte maren dai shani gaw Karai Kasang  hpe jaw ra ai shani re. Dinghku masha ni yawng laban shani hta nawku sa na, Karai Kasang hpe shakawn lawm na shani re ai. Yuli hku aten hta dinghku masha gaw dai laban nhtoi a matu sha na lu na sha hpa shawng e lu tawn da ra ai. Dai jang she nawku ai de sa lu ai. Karai Kasang a matu dai nhtoi hpe jaw lu ai.

Raitim yuli hku wa hkrum katut ai shaloi dai shani gaw laban nhtoi n tai mat sai. Kan a matu nam kata de ashep kahkrang hkawm ra mat sai. Nawku de sa na masha pyi n lawm mat wa sai, n nga wa sai. Yuli hku wa hkrum ai shinggyim masha ni yawng maren sha rai mat sai. Yuli hkuwa hkrum ai tsin-yam a kata hta, hpung sara ni mung hpungtau ni mung hpung masha ni kadai mung yawng maren rai sai. Lachyum gaw hpung sara ni a nta hta mung shana shat n-gu sha hpa n nga sai. Ning re aten hpung sara ni gara hku tara hkaw na. Kaning re jut hku nna hkaw tsun na i? Hpa baw tara lam hkaw na? yuli yu hpyen yu n-gun a majaw hkrum sha sai ru yak tsin-yam rai nga ai. Dai majaw yu a lam Karai Kasang hpe tsun shana, yu hpyen hpung a majaw ru yak tsin-yam hkrum nga ai masha ni a lam Karai Kasang hpe tsun dan, myit n gut ai lam, madai ai nsen tsun garu ai hta lai nna hpa lam n hku mat sai. Ngoi gara ai shup seng hte sha bung mat sai.

Moi na salang ni tsun ai shining na na tinang hte nga sai tinang a num madu jan hkak ai kyet ai lam hpe hpang na num du jan hte rau nga ai shaloi mu lu ai, chye lu ai nga hkam sha wa jang she atsawm sha chye lu ai hte maren yi hta tu ai, yi kaw na pru ai, yi kaw nalu ai mam hte nsi naisi sha hpa ni hpu reng ai lam, manu dan ai lam, akyu nga ai lam ni mung yuli hku wa tsin-yam hkrum nna shani shagu nam maling kata de tam sha, nam maling ashep hkawm ra wa yang she mam n-gu lu sha reng dik nga ai lam atsawm sha mu lu sai, chye lu sai. Mam hte yi gaiwang na nsi naisi lu sha ni hpu reng dik nga ai lam hku wa tsin-yam hkrum jang she atsawm sha mu chye lu sai.

6:3      Shinggyim Uhpawng Hta Lu Sha Ahkyak Ai Lam

Mare kahtawng Buga Ginra shinggyim masha ni a dum nta kun dinghku ni hte shinggyim uhpawng hta lu sha gaw ahkyak madung rai nga ai. Mare kahtawng a magam bungli, hkungran poi, ma shangai hkalum poi, si hkrung si htan makoi mayang poi hte kaga yi ngam bungli lamang shagu hta lu sha gaw ahkyak madung rai nga ai. Shinggyim uhpawng kata hta ra ai magam amu bungli lamang yawng gaw lu sha hta mahta nga ai. Yuli yu manam luksuk ni gaw shinggyim masha ni sha na lu sha yawng hpe sha shama kau ya nna shinggyim masha ni gaw lu sha n lu masai. Kawsi hpang gara hku wa tsin-yam hkrum masai. Mare kahtawng ni hta dum nta galaw gap bungli galaw na n mai sai. Hkungran poi galaw na lam n hku mat sai. Ma dai daw hkalum akyu hpyi hpawng ni galaw n mai mat sai. Si hkrung si htan makoi mayang magam bungli lamang shagu hta ra ai lu sha n lu sai. Nta dinghku ni hta nan n lu galaw mat sai. Mare kahtawng kata hta galaw ra ai magam bungli ni hpe n lu galaw mat sai. Mare hkyen, mare nam dan jasan n lu sai.

Yuli hku wa tsin-yam a majaw nam kata de shang, nam maling hpe ashep, kawng lung, hkaraw de yu, nai ru nai pawt hpe masoi, nai htu nhkun hta lup si mat ai asak sum mat ai shinggyim masha ni moi moi na hku wa ni hta nga sai lam moi na salang ni tsun hkai nga ai. Kaja wa teng ai lam re. Anhte a aten hta byin sai, anhte nan mu sai, hkrum sai. Anhte nan mu hkrum sai yuli hku hta mung asak sum mat ai law law rai sai. Nai htu nai shap sha na matu nai sha sha ai n-gun hte n byin lu ai lam re ai. Nai htu nhkun ga kaput shap ai hte htu ai nai mu mada sai. Dai mu mada lu sai nai hpe manaw daw shaw la na shakut yu yang nai htu nhkun de nhtang chyaw baw up rai mat ai hte tinang a hkum bai rawt sha rawt pru wa na n-gun n nga mat sai majaw nai htu nhkun hta lup kadawng si mat lawm mat ai law law rai nga sai. Shagawng Bumga hta shingra mabyin tsin-yam hku wa kaji kaba law law moi mung du wa sai, hkrum sha lai wa sai. Matsan jam jau hkrum shangun ai hku wa, baw n lu sharawt mai hkra adup abyep kamyet hkrum shangun ai hku wa, mare kahtawng byak mat ai, sutgan sum mat ai, masha a asak law law sum mat ai hku wa, moi mung hkrum sha lai wa sai yuli hku wa, Shagawng Bumga shingra mabyin ru yak tsin-yam a majaw machyi hkrum ai, hkrat sum mat ai, shinggyim masha ni a asak si mat ai hkrum ai lam ni lama matsing da lu ai, jahpan galaw da lu ai lama nga yang gade myit n gut hpa rai na ta?

Shinggyim masha ni mungkan ga ntsa e sak hkrung nga ai lam a lachyum gaw galu kaba, kunghpan wa na matu re. Dai gaw shinggyim masha ni yawng a myit mada ai, ra sharawng ai lam re. Raitim Shagawng Bumga hpe sin let nga shanu nga ai amyu sha ni gaw shingra mabyin lam a tsin-yam hku wa, ruyak gawng wang gaw Jinghpaw shagawng bumga hta kayin kawai let sha nga nga ai. Dai shingra lam a ruyak tsin-yam hkuwa gawngwang gaw Jinghpaw shagawng bumga hta hpang de mung teng teng bai kayin du wan na re ai. Shagawng Bumga shingra mabyin rai nga ai hku wa tsin-yam kaji kaba amyu myu kaw na lawt lu na matu kaning rai ra na i? Hku wa tsin-yam gawngwang bai kayin du pru wa na re ai, gaw dum nga ga ni?  Kadai hpe mung n yen ai yuli hku wa rai nga ai.

6:4      Moi Shagawng De Hkrum Sha Lai Wa Sai Yuli Hku Wa A Tsin-Yam A Kata Na Hkrap Shayu Ai Nsen

Ma yan wa gaw Nam maling kata, nai yu nam chyinghkraw htu, ginding ganoi waw, nai yu nam chyinghkraw shaw, kawa gaw htu kasha gaw ju, kawa kaw si rung, kasha gaw sha nna dung, kawa nai n hkun de kadawng, kasha gaw yu nna kajawng:

“Nye wa e, chyinghkai wa e kaning di shaw la na, daw ram manang mung n nga, chyinghkai nu mung tsan, goi e, shang e Yuli hku ndai e, an nu wa ni jaw jau ai gum gun nat e lawan hkye la rit law-:

Ngai chyu ngai hkrai, sumting hkrai mai tai, maroi n ni maling hpungtang kashaw, chyinghkai wa e rawt sumtsa lu rit, Bachyi matsun hte gyit, chyinghkai wa e bachyi ma tsun mung htut sai. Nai yu nai wang namchying hkraw mung hkut sai- chyinghkai wa e-:

Bachyi matsun hte gyit tim n mai, chyinghkai wa a shingyaw myi man n mu sai, tsing tsam hkra tawn she garu sai.  Chyinghkai nu shadu ai chyahkya hpun hpyi mung hkut na sai, kawsi hpang gara sha mai lu na rai wa e.

Chyinghkai wa a agawng shingyan ginding ganai tai, chyinghkai nu hpang de ngai chyu ngai hkrai bai wa ra sai, chyinghkai wa e, ngai chyu ngai hkrai kaning di sana? Shayi hkawn lung mung garai n lu, maroi nni, kaning ndi chyinghkai wa li e-:

Lusu nga ten n mahkawng, yuli hku kaba du yang she kajawng, nai yunam n hkun hta she kadawng, goi e chyinghkai wa e- ya gaw nja ding nawng hka saga oi wa e, chyinghkai wa a tsu hta minla gaw shawng num shawn de sa u, jahku lam she du hkra wa nu, tsamun hkawng maga de wa yang, hkrun lam ningmaw ka-ang wala tung tai shaleng, Sumpra sharaw hkyeng ai da yaw,  Wa e.

Raitim kraw wang sindung hkum hkrit, shingdim htawm hpang de hkumsit, lapran ka-ang ga, shawng lam mangan shanga, u lu yaw chyinghkai wa e-: jahku lam she du wa mahka e marit hpun nu kaba tu aid a.  N ja myi prwi katsut da oi-, Chyinghkai wa a tsu hta minla gaw – numlai Uhka chyang tai nna hkum lagu, numroi u hkru ji tai nna dut du du u yaw wa e-:

Chyinghkai wa a ngam kau da ai jahkrai, ngai chyudwi nu a tsawra ai shadang sha shingtai, Moi nga gaw loi ai wa, hkam sha yak ai yuli hku tsin yam-: Anhte a n daw yang hkindit du- chyinghkai wa hpe shingran mu Wa e-;

Hkrap myi prwi pru ningtsing marit lu goi e- lamu madai gum gun gumhpai mat ni gaw le- chying hkai wa hpe n karum sutgan yam nga majoi jaw jasum- chying hkai nu yan wa a sumring hkrai mai shading sha shaingtai- ngai jaw gum gun nat hpe ngai n jaw, hkaraw saw sawn nat ngai n yu sana!

Ya gaw chying hkai wa hpe yawn hkyen hkrap nsen hte shakram, manga yunglat hte salam, yuli hku wa tsin-yam wai, shingrim ningsin lai- sawm ram ninghtoi htoi sai- ulat hpung gam mung goi sai…..

Nhtoi ladaw du aten gu wa jang yuli yu luksuk ni kaput anin shang wa shagawng bum ga na amyu masha ni yawng magam darat n ginhka bai lawm mat wa ra, hkin gau n mu hkrup ai hpun hkaw hka hpungla kaba a kata e kayin kawai nna zawt lawm mat wa ai zawn hki ba let yuli hku wa tsin-yam a kata hta kayin kawai lawm mat wa ra sai.

Lamu ganghkau a ntsa ja ai nbung a kata n ngang n kang re singgaw hte pyen kawai nga ai langgyi u zawn yuli hku wa tsin-yam hte adup abyen hkrum nna myit kraw salum ni mung shara gashai mat sai, myit dam mat let myi prwi hte kayin kawai lawm mat wa ra sai.

Mungkan ga ntsa hkrat sum mat ai lam gaw kaba dik sai, law htam la sai. Maroi n ni masin n si, kraw salum hta madai ai lam gaw ndai hkum hkrang ting hpe kaup nga sai. Yuli hpyen a majaw hkrum ai ndai tsin-yam ndai gindut a majaw shagawng bum ga na amyu ni a myit kraw machyi madai ai hte hkrap garu ai nsen ni gaw shagawng bum tsaw ni hta grau tsaw mat sai. Raitim kadai e mung n na ya sai. Kadai hkaw hkam ni e mung n chye lawm sai.

Hki ba let yawn madai ai hte hkrit myit, tsang ai myit hpring nga ai myit kraw hte lawt lam a matu hkyen sa ai sara dabang hpe sha myit masam yu ra mat sai. Jaw prat janat nga shanu da ai dai daw dailup buga ginra ding hput htingra sutgan ni hpe gade marit gade n ja tim yuli yu hpyen hku wa tsin-yam a majaw yen kabai kau da nna tinang a lagaw ndung ang ai de bra kama dumbre mat wa masai.