Manau Dum Hpang Ai Lam
Masang lahkum kaw na pru wa ai shinggyim sha ni gaw Lapran Shingra Mung na Mahtum Mahta Ga kaw e shanu nga ai kaw na Shi Gindawn ngu ai Kadawn Munghkang hpe lai kau ai hpang dinghta ga de lakang amyu myu hte yu wa nna, Dinghta Majoi kaw shawng nnan nga nga ma ai. Dai kaw nga ai shaloi ginru ginsa masha ni gaw sut ring gan chying mayat maya law htam wa nna masha mung mana maga law wa ma ai. Dai majaw mungkan ga e kajai gumhpraw na matu hte shanhte a n-gun atsam arawng sadang hpe madun na matu Lamu Dep Wahpang Langchyi kaba hpe mung galaw lai wa sai nga nna dumsa jaiwa ni hkai ma ai. Masha law ai hte hkyen lu hkyen sha na matu mung lani hte lani yak wa ai majaw, lamu ga nnan lamu ga kaja tam na matu mung myit mang wa masai.
Dai aten hta, jan tung ai aten e jan sha ni manau nau ai hpe mung, shata tung ai aten e shata sha ni manau nau ai hpe mung ginru ginsa masha ni mu ma ai. Dai majoi kaw e hkai tawn ai Mahtum Mahta a kungdawn sut hpun mung alap amyu myu hprut pru, apu amyu myu pu nna, asi amyu myu si ai hte asi ni kung nna myin hkyeng wa ai ten hta numji u amyu myu hkum zup nna manau ai hpang asi ni garan sha ma ai hpe mung ginru ginsa masha ni mu ma ai. Hkum zup ai U wunawng hta Hkawng-rang, u gaw, gawlehka, u yen sinwa, u tu, u ra, gwi ninggrau, u pawphkyeng, u kala, u gum, u gam, u shakrai, singying yu, u ri, u graw hte u gan hte kaga u amyu myu lawm ma ai. Dai u ni gaw, dumsa, jaiwa, poi up, poi jau, amu lamang lit ni garan hkat nna manau dum ma ai hpe shinggyim sha ni mu mada wu ai.
Shinggyim sha ginru ginsa masha ni gaw jan sha ni a manau, shata sha ni a manau hte u ni a manau hpe mu masai rai nna, yu gam sut su ai la jahku sha ni hte num jahku sha ni gaw manau dum na matu myit mada wa ma ai. Dai majaw, ji salang nat salang Mahtum Mahta hte Nang Ada kaw manau dum na matu ahkang hpyi ma ai. Manau dum na ahkaw ahkang lu ai hte rau manau poi galaw na matu shada da bawngban hpang wa ma ai.
Manau dum ai ngu ai gaw, sut su wa e gindoi, matsan wa e mangoi, nga ai ga hte maren, lu su matsan jahkrai n lata ai sha masha yawng mayawng hpe tsin yam jaw ai nat ni a ntsa e nga ai, sumnung shingdi ai Madai nat hpe jaw jau ai lam rai nga ai. Daw jau ai hta Madai nat hpe sha n rai kaga nat ni hpe mung jaw jau ra ai. Manau dum nna, shayi shadang sut, u, wa yam nga sut, nsi nai si sut, ja gumhpraw sut hte hkam kaja nga mu nga mai na matu Madai nat kaw akyu arai hpyi ma ai. Aten mung grai htum ai hte amu mana maga li la ai re majaw, sut su ai magam ni sha manau poi hpe galaw lu ma ai. Dai majaw sut su wa e gindoi, nga ai ga pru wa ai re. Bai matsan wa mung Madai nat hpe jaw jau nna sut su mayu ai myit pru wa nna manau dum na sharawng ai myit pru wa ai majaw, matan wa e mangoi, nga ai ga pru wa ai re.
Yu gam sut su ai la jahku sha ni hte yu gam sut su ai num jahku sha ni gaw manau dum na ahkang lu sai hte maren, shawng nnan hka na ngalat nga chyang ding yan jahku lawn nna, manau poi galaw ma yang, shada da myit mang jahkrum a ngut ai majaw, manau poi kaja n tai mat ai sha nga jawt manau sha tai mat ai.
Dai hpang lang mi bai bawng ninghtan, u rang jahku lawn nna manau bai dum ma ai. Raitimung, shanhte shada da myit mang jahkrum n ngut ma ai majaw, manau poi kaja n tai ai sha u jawt manau sha tai mat ai.
Masum ngu na lang hta wa la jahku lawn nna manau bai dum na bawng nna manau poi galaw ma timung, shada da myit mang jahkrum n ngut lu ma ai rai nna, shanhte a manau poi mung manau poi kaja n tai ai sha, wa jawt manau she tai mat ai majaw masin n si myit n dik ma ai.
Dai majaw wuloi ngala jahku lawn nna lang mi bai shakut na matu bawng ninghtan let, manau dum ma yang mung, manau kaja n tai ai sha nga jawt manau sha bai tai mat wa ai majaw, dai la jahku sha ni hte num jahku sha ni gaw, shanhte hkrai n re ai sha, Winpawng shing n rai Wunpawng manau bai dum na matu bawng ninghtan wa ma ai.
Wunpawng sha ni manau dum ai lam.
Yu gam sut su ai la jahku sha ni hte num jahku sha ni gaw wunpawng sha manau dum na matu myit mang jahkrum ngut ai hte, nau ra jahku htu ma ai. Manau shadung jahku jun ma ai. Htoina nba jahku noi da wu ai. Manau sunhkang jahku galaw ma ai. Madai ginhtawng jahku noi ma ai. Myihtoi kaba Namlung Madan ngu ai Lungmi Hpung gaw jai gawng dung, Masha Kasan ngu ai Lungmi Htin gaw jai nang dung nna majai ya wu ai. Dai shaloi she myit mang jahkrum ngut nna manau pi kaja tai mat wa sai. Dai manau poi a kasi ningli lamang ni hpe lahkam htawt la nna sut su ai du magam ni gaw prat mi hte prat mi manau dum ma ai gaw ya prat du hkra rai sai. Dinghta majoi kaw e Wunpawng manau dum ngut ai hte manau sumpat dan ai hpang lamu ga man mali
Dai Wunpawng manau hte shinggyim sha ni sha n-ga ji nat ni hte nam na ashu ashan ni hte u ni mung manau nau ma ai. Dai manau poi hta mayu rai nga ai Mahtum Mahta hte ji nat ni gaw shadung lem manau nau ya ma ai. Manau poi madu ni gaw Mahtum Mahta Mu Salap wa hpe nga langai, Mushe Htin Nawng Chyauhpa hpe wa kat langai sak nawng na matu ga sadi jaw tawn ma ai. Raitimung, gaja wa sak nawng ai shaloi gaw, Mahtum Mahta hpe wa kat, Mushe Wa hpe wa yi galai jaw ma ia majaw, Mushe wa masin n si, pawt bu nna manau shadung hpe htim achye ya wu ai. Dai kaw nna dinghta ga e mu achye ai lam nga wa sai rai.
Matut nna manau dum ai lam.
Dinghta Majoi Kaw Wunpawng manau dum ngut ai hpang, Lungmi ginru ginsa ni gaw, lamu ga tam na matu sinpraw maga de rat wa ma ai. Shawng nnan du ai Masang Shawng Majoi kaw e Masang Hpung (shing n rai) Lungmi Hpung (hpang e Ja Dup Wa Lungmi mying ai wa) hte Ginnum Ing Rawng yan manau dum ma ai. Dai hpang Htungmang Shawng Majoi kaw e Htungmang Htin hte Nangkaw Nang yan manau dum ma ai. Mahkum Adam Majoi kaw mung manau dum ma ai. Mali Hku Majoi, Chyai Hku Majoi hte Hkrang Hku Majoi kaw mung manau dum ai lam nga wa sai. Hkrang Hku Majoi kaw manau dum hpang ai gaw Sut Matu hte Mahtum Nang Pa
Manau Shadung a lam.
Manau dum ai gaw lu su ai magam ni e Madai nat hpe jaw jau ai lam re ai. Madai nat gaw kaga nat ni mahkra hta tsaw htum grau htum ai re majaw, Madai nat hte seng ai arai mahkra hpe hkik hkam htum ai hku galaw ya ra ai. Manau shadung gaw Madai nga sat na ngadang re ai majaw kaga nat ni a matu nga sat shara ngadang ni hta grau hkum tsup, grau tsawm, grau htap htuk ai hku galaw lajang ai, maka ka shatsawm ai re. Maka ni hpe mung shi hte shi lachyum rawng ai hku ka da ai re ai.
Manau shadung ngu ai hta, jan nau shadung lahkawng, shata nau shadung lahkawng, shagan nau shadung lahkawng, gintawng nau shadung lahkawng, matep nau shadung lahkawng, chying bau noi shadung lahkawng, chying bau ni noi ai nda yan langai hte chying bau dum ai ni tsap ai nsu lahkum langai lawm ma ai. Shadung ni lahkawng hkawng pintup ai gaw ning-wi ning la shagu ai re.
Jan nau shadung ya gaw Nam Hpung hte Nam Nang hpe shaang ai. Shata nau shadung yan gaw Sala Hpung hte Sala Nang hpe shaang ai. Ganbu nau shadung yan gaw sinpraw ganbu hte sinna gunbu yan hpe shaang ai. Gintawng nau shadung ya mung sinpraw gintawng hte sinna gintawng hpe shaang ai re.
Shing rai jan shata shagan gintawng ni hpe nau shadung hta shamying shalawm ai lam gaw jan sha ni, shata sha ni manau nau sai hpe mung, shanhte a manau lalet hpe shinggyim sha ni la ai hpe mung shadan da ai re. Shagan hte gintawng ni shalawm ai gaw jahkum shatsup ai lam re ai.
Jan shadung, shata shadung ni kaw na ahtoi, ahkyeng hte sawm tsit ai nsam ni hte ntsa daw na htap masum gaw likhpan Mung, Jan shata shagan mung hte Madai nat ni nga ai lapran shingra mung hpe madun ai re. jan shadung yan a lapran daw e ahpraw nsam a ntsa e ahkyeng nsam hte ka da ai gaw jan a shingkang hpe madun ai re. Shata shadung yan a lapran daw hta chyang ai nsam ntsa e ahpraw nsum hte ka da ai gaw shata a nhtoi shingkang hpe madun ai re. Dai ahkyeng nsam, ahpraw nsam ni hpe ding ding ka da ai gaw lamu mung lam hpe madun ai re. Ganbu shadung yan hte gintawng shadung yan a ntsa daw na htap masum hta ahtoi, ahkyeng, sawm tsit nsam ni gaw jan shadung yan hte shata shadung ya kaw na lachyum hte maren re ai. Lapran daw na maka ni gaw, shinggyim sha ni, jan sha ni, shata sha ni, u ni, dusat ni mung dai maka ni zawn kayin nna manau nau ai hpe madun ai re. Chying bau noi shadung yan hta soi ka tawn ai sumla ni gaw pyen chye ai, manau nau chye ai, du hkra ladaw shadawn chye ai baw hpan ni hpe madun ai re. Matep shadung yan gaw ding ding hte dingchyai jun tawn ai shadung ni hpe matep shangang ai shadung yan rai nna, dai shadung yan a ntsa e soi ka tawn ai dusat ni gaw, ga ntsa e hkawm ai lagaw mali tu ai dusat ni re ai. Dai dusat ni mung manau nau ai hta lawm sai hpe myit dum shangun ai re. Maumwi labau shang ai dusat ni mung rai ma ai. Shadung ni yawng a lawu daw na ahtoi, ahkyeng, sawm tsit nsam htap masum gaw nbung nga ai tsang, ginding aga hte hka hpungtang hpe madun ai. Dai ni a lawu na maka gaw shadung nshang hte Madai jaiwa lahkum masat hku madun ai re. Nsu lahkum hta soi ka tawn ai dusat ni gaw hka hta nga ai, ga ntsa gumrawt hkawm ai, du hkra ladaw shadawn ai dusat ni rai ma ai. Rai timung, lapu sumla baren sumla hpe manau shadung kaw galoi mung n mai shakap ai.
MANAU AMYU MYU A LAM.
(1) Madai hpang de matut mahkai hpang ai Nga Jawt manau.
Madai kumhpa shakap ai. Madai dun kata chyu sha manau ai. La sun gaw 9 lang, num sun gaw 6 lang ka manawt ai. Lahkan gaw ngalat ngachyang jahkraw ding yan ni sak nawng ai. Jum gaw Yang Jum hpe sha dat ma ai. Nga Jawt manau ngu shamying ai. Madai dun a lapai lahkra dun ni hpe nlai ai sha manau ma ai. Shing rai Madai hpe matut mahkai hpang ai hpang shayi shadang sut, ja hpaga sut, u wa yam nga nsi nai si sut lu su wa ai shaloi wa Jawt manau e hkan ai.
(2) Wa Jawt Manau.
Madai hpe dingga wa sak nawng ai. Dun shagu hta masum lang lang manau ai. Nbnag chyinghka e npru ma ai. Hpang jahprawt shat sha ngut ai hte rau hpuwa hpawng ai aten e hpuwa hpawng ningli shagu ngut ai hpang kaw na gaw kadai rai timung tinang ra sharawng ai made manau nau lawm lu ai.
Shana maga hta mung npan chyinghka e pru nhtawm, jai wa, jai nang jai gawng, dumsa, hkinjawng hkinmang ni hte hpawn, shawa masha ni yawng ka manawt ma ai. Ndawng Yang lakang n hpang kaw nna shadaw shagu kaw 3 lang hpra hte hpang jahtum npan du dan shadaw kaw du hkra ka manawt ma ai. Dai dudan shadaw kaw nna shinggan de n lai ma ai.
Dingga wa gaw kawa masen e galun nna sat da chyalu, madai shingnam lap, ulai lap hte kayawp lasap nna Madai dun de gun na jin chyalu rai tim, garai n-gun ai sha, shan hkaw masawn lagut jun da ai hpe sa yu saga, nga nna sa yu masu ma ai. Wa langai masawn e ju sai majaw hkan yu yang n si ai; ndai wa kan
Bai, shawa nang mam rai nga ai Nang Alawng mam hte kaga nsi nai si kaja ni hpe shingnoi hta jahkum nhtawm, Madai jaw ai num jan e gun, manang jan e shingnoi htumpa kaaw karum let, nta lakang pawt kaw 3 lang lakang lung nna ngut masu ma ai. Dai hpang langhawng hawng nna lakang lung nna Madai dun de Nau Y mam ngu gun ma ai. Dai mam hpe atsawm sha kyem da nna yi e ting ma ai. Dai mam ting ti shaloi mung Htingrang manau nau nna ting ma ai. Dai mam myin wa nna shu la lu ai hte manau poi galaw ma ai.
Madai magawng hpe yup tung ten machyi shim ai aten hta, Madai jai wa, jai nang, jai gawng ni hte kaga maram 6 hte yawng marai (9) e manau madu ni a Madai htinglun gingu hpun de sa nna sak nawng ma ai. Wa magam de gaw, ngai gaw hpun hta sa na, ngai gaw hka ja sa na, ngai gaw tsun sa yu na, ngai gaw mahkawm sa yu na, nga nna langai hte langai mi shawng kaw nna shajin da chyalu ga ni tsun let lam kaga ga hku bra wa ma ai. Nta de gaw yawng bai hkrum zup ma ai.
Shing rai Madai hpe jaw hpang ai hpang laning mi shing n rai 2,3 ning du ai shaloi lu su nga mai wa ai hpe yu nna manau dum na matu nau ra wang ma ai.
(3) Nau ra wang manau.
Shaman wawt nna nhtoi kaja hta Madai dun kaw nna manau hpang ai. Dai hpang ndawng yang dusan shadaw kaw du hkra manau ai. Dai dudan shadaw kaw nna nau ra htu na pa hpe shinggrup manau ai. Nau shawng langai sha rai yang 6 lang grup hkra ka manawt ai. Nau shawng 2 rai yang 3 lang hpra grup hkra ka manawt nna ningli shagu ai. Dai shani Madai Nat hpe nga lahkan hte tsa hku hte sak nawng ai.
(4) Nau ra hpaw manau.
Nau ra htu ai shani nga langai htau ai. Nau ra htu ngut ai shaloi nau shawng wa e shawn nna nau ra kabye manau nau let ningli shagu ai. Nau ra hpaw manau re ai. Nau shawng wa gaw manau dumhpyen lang nna nau ai.
(5) Sumngan manau (Numle Azø)
Nau ra htu ngut nna shaman wawt yu ai hpang sumngan manau dum na kaja ai hte maren nau ma ai. Lahkru laja chyingma hpun ninghki ni jun nna manau shadung shatai ai. GA nat jaw na matu dingga wa gun ai. Manau ningli gaw lahta na ni hte maren re ai. Lahpaw wa hpe shayi ningtung ni hte kahkri kashu ni yawng manau nna htau ma ai.
(6) Nau htung
Nau htung lang hta gaw lazai hpun (Sey) hpe hpra nna manau shadung nun ai. Nau pukai ka ai shdung pyen 2, Palam la shinggung ka ai pyen 4, kadaw maka ka ai pyen 3, matep shadung pyen 2, yawng 11 re ai.
(7) Hting-rang manau
Nau yu mam ting ai ten hta, yi wa nadawng hting-rang pa e manau ai. Madai hte kaga nat ni hpe nga 1,2 hte u wa yam nga ni hte sak jaw nna, nai mam sumku hpe mung jaw n htawm, nau ai re. Dai shara hta nan sut magu manau nau ai. Seng ang ai nat ni hpe magawng sak jaw ai. Manau amu ngut ai du hkra 2,3 ya yup nna manau ma ai.
(8) Nau Gam
Ndai manau poi de sa du hkum zup ai manam ni yawng hpe lai sut lai sang si ni hpe gam jaw gam ya jahpawt ma ai majaw nau gam ngu shamying ma ai. Dai manau ningli ni gaw kaga manau ningli ni hte maren re ai.
(9) Hting htang manau
Manau madu ni a nta npan hte nbang magam lahkawng yan hta nau ra lahkawng htu, manau shadung kahkawng maren jun nna galaw ai manau re ai. Npan maga na manau shadung hpe kanu yan kawa a mayu ni e lem ma ai. Nbang maga manau shadung hpe gaw kasha yan kanam a mayu ni e shadung lem nga ai.
(10) Nau win
Nta npan nbang lapai lahkra chyinghka hte dun hkan nna, nta hta la kade nga ai hpe hkan nna nau ra htu shinggrup ai manau re ai. La tek nna nat ni hpe mung jaw jau ma ai. Jai wa gaw marai langai sha hte jai wa ai raitim jai wa shabrai gaw nau ra shagu a matu shing n rai dun shadu a matu jaw ra ai.
(11) Nau Li
Nau li gaw nau Win lamang hte bung ai raitim manau ningli lahkam kaba ai majaw, manau poi galaw na lit mung grai li mat sai rai nna, Nau li ngu shamying ai rai nga ai.
(12) Sut manau
Matsan mayan mash alangai ja gumhpraw, dusat yam nga, nsi nai si, shayi shadang dut su wa nna, Madai hpe mangai nna jaw jau ai manau re ai. Dai manau hta mayu da-ma kahpu kanau makyin jinghku ni e u wa yam nga, ja hpaga hte dang lu ai made garum nna, dai Madai jaw ai wa hpe jasut jasu ai.. Jai wa jai ang, jai gawng, dumsa, nau shawng ni Madai ningli shagu ai ni hpe gaw shabrai jaw wu ai rai tim, kaga garum ai ni hpe gaw manau kumhpa shakap ya ai lam n galaw ma ai. Hpang de ra wa ai shaloi dai garum ai ni hpe chyeju htang wu ai.
(13) Kumran Manau
Ndai manau gaw lawu lahta nta e manau ningli garan nna, laning mi laman aten langai mi hta manau dum ai hpe ngu ai re. Manau marun mung ngu ma ai. Bai kahpu kanau mayu da-ma ni kaga de bu htawt na maw nga ai shaloi manau ningli garan nna shada kumran ai ten hta dum ai manau hpe mung kumran Manau ngu ma ai.
Ndai Kumran Manau dum sai hpang gaw mi shawng na Madai kumhpa shakap ai kaw nna npawt bai sharawt nhtawm manau dum kahtang ai lam kashu kasha ni a prat e bai galaw lu ai rai.
Manau shagu hta manau sumpat dan nna manau kumhpa garan ai hpang bra ma ai. Manau kumhpa shakap ai ngu ai gaw, ga shadawn, hkra langai garum ai wa hpe hkra langai kap di nna shabai ai. Gumhpraw joi mi lang ai wa hpe kaga joi langai kap di nna htang ya ai. Nga langai lang ai wa hpe nga kaga langai kap di nna htang dat ya ai lam re ai.
Gup Daru A Lam
Nung Lungmi amyu sha ni a gup dru amyu lahakwng nga ai. Amyu mi gaw shingnoi, ginshang wa ai zawn wa nna galaw la ma ai. Dai hpe nau shawng wa e manau poi hta gup ai. Kaga amyu mi gaw ri kahkru hta wa nna galaw la ai baw re ai. Majan gasat ai shaloi share I e gup la ma ai. Bai, du magam salang kaba ni si ai shaloi, nga wuloi htau ya ai shaloi hte lasa ndang dinghkawt dingchya si ai ni hpe shabawn shachyup ai shaloi dumsa ni e gup ma ai.
Gup daru a ntsa kaw shing n rai u gaw u baw hpe man a shanwg de shayawng de shayawng nna ngang ngang gyit shadun da ai. Lagup a pai hkra lahkawng magam kaw wa kawng kan
Gup daru a shawng maga Hkung-rang baw a n-pu kaw gaw, u kasha (jingling u) hkrang sumla shadun tawn ai. Dai u kasha hkrang sumla a shingma shara mi kaw shingna kaji jun nhtawm de a lahta matu kaw gaw bainam n hka mun hpe tsi hkyeng chya nna shakap ai. Dai gaw hkung-rang baw ntsa du ai du hkra shataw ai re. Hkung-rang baw a shingdu kaw gaw Sinwa u a maitsan mun ni, Ugraw maitsan mun ni jun nna, dai ni a npawt kaw gaw La Gang (shala la) maitsan, hke dalang maitsan ni noi wat da ma ai. (Hke dalang ngu ai dusat gaw bum kaba hkan e sha hpun ntsa ga ntsa hta tam lu tam sha chye ai sharaw kaji amyu mi re) Hke dalang maitsan lu na matu n loi ai shaloi gaw Sha lawm maitsan, lu maitsan ni hpe mung moi ma ai.
Nung Lungmi amyu sha ni a gup darum hta u tawng mun n jun n shakap ma ai. Hpa majaw nga yang, dai baw u gaw Nung Lungmi amyu sha ni a nga ginra buga majoi ni hkan n nga ai u amyu re ai hta n ga, gumrawng gumtawng chye ai u amyu hku mau mwi hkai la ai u mung re ai majaw, bai, manau hte seng ai maumwi labau ni hta U Tawng hpe lit shatsam hpe lit shatsam jaw da ai lam n nga ai majaw hte ka ai shaloi mung marai langai hkrai sha ka ai baw re ai majaw rai nga ai.
Sinwa U maitsan mun hpe shakap lang ai gaw, u ni a manau poi hta sinwa u hpe nau shawng lit shatsam hkrum ai, u nau shawng mung, u hkaw hkam mung re ai majaw, dai ni du hkra sinwa u hkawhkam pyen hkawm ai shaloi, u amyu myu kaji kaba dai u a hpang de hkan nang nga ma ai hpe mu lu ai majaw rai nga ai.
Hkung-rang baw shing nrai U Gaw baw shakap ai gaw, dai u ni a baw hte n-gup gaw hkrit kajawng na daram shingkang nga ai rai nna, manau poi madu ni, nau shawng ni hte dumsa jaiwa ni hpe n hkru n shawp ai baw hpan ni e n sharu n shatsang na matu makawp magam shingkang ya ai lachyum re ai. (U gaw-u zawn re ai u amyu nkau gaw hkum hkrang kaba tim baw hte n-gup gaw hkrit na zawn shingkang n nga ai.
Manau poi ni hta la shun nau shawng wa gaw Hkungrang baw shakap ai gup darum hpe gup la nna, num shun nau shawng wa gaw U-gaw baw shakap ai gup daru gup ma ai. Nau shawng lahkawng hta lai nna kaga ni gup daru gup na htung n nga ai. Nau shawng yan a hpang de hkan nang ka ai ni gaw bawng bam bam lu ai.
Wa ndu kawng kaba ni hpe hkanhpa ngu nna shakap da ai gaw, wa ndu gaw hpa baw hpe mung n hkrit ai dusat amyu re ai majaw shingkang shingwang hku nna lang ai re.
Jan shata sumla ni shakap da ai gaw, jan sha ni hte shata sha ni a manau ni hpe myit dum masat hku nna mung, labau masat hku nna mung jan shata ni gaw htoi tu ai nhtoi hkum ni re ai majaw, nhtoi jahtoi ya n amatu mung, jan shata nat ni hpe shagrau sha-a ai hku nna mung, bai, manau shadung ni kaw jan nau shadung shata nau shadung ni lawm nga ai hpe hkap la madi shadaw jat la ai hku nna mung shakap da ai re.
Hke Dalang maitsan noi tawn ai gaw, dai baw sharaw amyu gaw bum kaba ni kaw sha nga nna grai hkrit hpa dusat matse amyu re ai hta n-ga, taw mung grai taw la ai majaw (taw ai baw gaw manu dan ai htung hte maren) manu shadan ai hku nna mung, n hkru n kaja ai baw hpe shingkang kau na matu hkanghpa hku mung noi wat tawn ai rai nga ai. La gang woi maitsan noi tawn ai gaw, moi Htungmang Htin Magam a manau poi hta tsa shup lit jaw da ai U Gum u e la gang hpe tsa n jaw ai majaw, kaya nna ndai npu de myiman makoi nga ai shaloi di sama hte myi man arut hkrup nna dai ni du hkra man chyang chyang re ai, nga ai labau sakse hku nna noi tawn ai re. (La gang hpe Shala La mung nga ma ai).
U kasha shadun tawn ai gaw, u manau poi hta dumsa tai ya sai jingling u hpe myit dum shagrau masat shadun ai rai nna, bainam n hka mun sharawt da ai gaw, shatsawm shahtap ai hku nna mung, Htungmang Htin a manau poi hta dusat amyu hkum hkra manau nau lawm sai hpe masat ai hku mung, prat dep hkra lep nhka mun tsip tsip ai du gyi salang magam ni hpe shagrau ai hku nan mung shakap sharawt da ai rai nga ai.
Gup daru hpe,
(1) manau nau ai shaloi nau shawng ni e gup ai.
(2) Du magam ni si ai shaloi, salang kaba ni si ai shaloi, nga htau ai shaloi hte si ai wa hpe shabawn ai shaloi dumsa wa e gup nna dumsa ai.
(3) Lasa ndang dinghkawt dingchya si ai ni hpe shabawn ai shaloi dumsa wa e gup nna dumgsa dung ai. Yu maya masha ni si ai shaloi mang bru poi ni hta dumsa dung ai shaloi gup daru gup ai lam n nga ai.
Gup daru hpe masha shagu madu ai n re. Manau poi madu ni, nau shawng ni hte dumsa kaba n kau mi sha lu ma ai. N lu ai ni gaw ra wa yang lu ai ni kaw nna shap lang ma ai. Gup daru hpe grau shareng ra ai. Hkrup mara n mai gup ai, n mai tawn ai, Grai manu shadan la ai lagup re ai. Gup daru hpe galaw ai gaw shara mi hte shara mi loi li shai ai lam nga ai. Amyu sh ani a masat langai mi re ai majaw shareng shagrau ra ai.
Sang Sang ai lam.
(Tinang hkum hpe shachyoi shapra ai lam)
Manau poi galaw na wa gaw Madai nat ni hte matut mahkai na yaw shada ai re majaw, tinang hkum hpe shachyoi shapra ra ai. Prat tup a matu ga shaka tawn ra ai. Shing rai shachyoi shapra ga shaka tawn da ai lam hep Sang Sang ai ngu ma ai. Sang sang ai lam n galaw ai wa manau poi n mai galaw ai.
Manau poi galaw na magam wa sha n rai shi a madu jan (madu jan ni) mung sang sang ra ai. Manau poi n galaw ai ni mung tinang ra sharawng ai rai yang sang sang lu ai.
Sang sang ai ni gaw nse nsa n mai galaw ai. N tara ai amu hpa mung n mai galaw ai. Dinghpring kangka ra ai. Prat tup sadi sahka ra ai. Matsa mawa ga ginsha n mai tsun ai.
Madu wa hte madu jan lahkawng yan myit hkrum yang chyu sha sang sang ma ai.
Manau poi galaw ai magam wa si ai shaloi, shi a moi mang hte seng ai hpajau hpala ni gaw sang sang sai kahpu kanau ni, kashu kasha ni sha rai ma ai. Sang sang ai lam n galaw ai ni n mai shang galaw ai. Sang sang sai ni hpe Singmin ngu shamying ma ai. Sang n sang ai ni hpe Aso ngu ma ai. Sang sang sai nu num ni gaw shanhte a kata labu hpe lachit hte shachyang nhtawm si ai shani du hkra bu ma ai. Shanhte hpe Yu-nak ngu shamying ma ai. Sang n sang ai num ni hpe gaw Yu-chu ngu ma ai.
Sang sang sai shingkra wa gaw sang n sang ai num hpe la jang dai jan mung sang sang ra ai. Dai hte maren sang sang sai gai da jan gaw sang n sang ai la wa kaw wa ang jang, dai la wa mung sang sang ra ai.
Dinghku shachying hkrungran ai shani e sang sang na rai yang shana e sang sang ma ai. Manau poi galaw na yan sang sang na rai yang shani e galaw ma ai.
Sang sang na nhtoi hpe dumsa wa e shaman wawt nna nhtoi daw dan ya ai. Sang sang ai shaloi lang na matu ga shinggyin si 9, laha 9 hpe ka kasha hta bang shajin da ai. Sang sang na yan hpe dumsa wa makau kaw dung shangun nhtawm, dumsa wa gaw dai ka hpe kayin shachyai let, Sangging cha e, sang o…sang o…, Yu-nak cha e, sang o…sang o…, Anin dagu bunglum e sang o…sang o.., anin dagu laha e sang o sang o…, SANG, ngu shaman wu ai. Dai hpang kawa wahpu (gunghkak) kaw shalai nna htem ngu jahtim ai. U sai hte mung sang sang ai yan hte kasha ni a baw pungding kaw chya ya ai. Manau poi n galaw ai ni sang sang yang kumpan shalai ai. Baw ntsa kaw mung u shadun ya ai. Hkungran poi hta sang sang yang kumpang shalai ai lam n galaw ai sha, baw ntsa kaw u shadun ai lam sha galaw ma ai.
Manau poi galaw ai lam hpe matu mara ningnan ni chye la na matu lawu e dang lu ai made madun dat ai.
Htinghtang manau dum ai lam.
(Sagawn la lu ai manau poi ni hta ndai Htinghtang (Dinghtang) manau gaw kaba dik galaw lai wa sai manau poi re ai majaw ndai manau poi a lam hpe kasi hku nna madun dat ai re).
Tau nna shajin ai lam ni.
Manau dum na yaw shada ai hte, nau shawng, jai wa, jai nang, jai gawng ni hpe san da ai. Lawu de madun ai poi jau ningbaw ningla ni hpe mung san da ma ai.
(1) N-gu ladaw na matu ningbaw 2
(2) Tsa ladaw na matu ningbaw 2
(3) Tsa shup na matu ningbaw 2
(4) Shan ladaw na matu ningbaw 2
(5) Jum majap garan na matu ningbaw 2
(6) Ju hpun ladaw na ningbaw 2
(7) Hka ja na matu ningbaw 2
(8) Lahpaw ladaw na matu ningbaw 2
(9) Manam hkap tau na matu ningbaw 2
(10) Shat shadu na matu ningbaw 2
(11) Si mai shadu na matu ningbaw 2
(12) Shan ginma garan na matu ningbaw 2
Dai hpang e nau ra htu na shara hpe wang na matu nhtoi kaja hpe dumsa wa e shaman wawt nna lata ai. Dai nhtoi kaja hta naura htu na shara hpe masum lang ka manawt shinggrup nna naura wang manau nau ai. Dai kaw nna shata mi tup ju na matu hpun shachyip ai. Shata mi lai ai hpang, nta npan maga naura hte nbang maga naura lahkawng a matu manau shadung hpra ai hte soi ka shatsawm ai. Dai hpang nau ra htu ai. Nau ra htu na mahka hta mung shaman wawt nna mu ai nat (dai nat gaw Mahpung Dingnu rai yang rai na) hpe nga langai sak nawng jaw jau mu ai Kaga nat kaji ni hpe mung jaw ma ai.
Masum ngu na shata hta nau baw ai shani (manau poi hpaw ai shani) hta ni dik ai kahpu kanau wa e nau baw nga langai sat ya ai. Manau poi madu ni gaw manau baw byen nga ngu ai kaba dik ai nga hpe Shalap Nat (Mahtum Mahta Nat) hpe sak nawng jaw jau ai. Manau baw byen nga a lawu grit nga hpe Mushe nat, dai nga hta lawu grit re ai nga hpe Shahput nat, dai nga hta lawu grit re ai nga hpe Busang nat, dai nga hta lawu grit re ai nga hpe Lakdu nat, dai nga hta lawu grit re ai nga hpe Magam ginchyang nat hpe jau jau ai. Jumang nat hpe wa lanu langai hte jaw jau ai. Dai hpang Gindu nat hpe nga kaba langai, Shahtung nat hpe dumsu langai Bulam nat usa
Manau poi hta Madai jai wa a matu shabri shabrai gaw, nga langai, tsamat dan nhtu langai, marawng kawen nhtu langai, jaiwa lahkum shap htoi na nba langai, hpalang pawt gawt nhtu langai, lagyen gawt nhtu langai Madai Ninghke htu na nri langai jaw na ngu daw dan ai. Jai Nang wa hte Jai Li wa hpe nlum di langai hpra jaw na ngu daw dan ai.
Nat dumsa ni mung tinang nang dumsa ai nga shing n rai wa a ginma ni lu ma ai. Hkinjawng ni mung hkinjawng ginma, tsa shup ai ni mung tsa shup ginma, hpajau hpala ni mung hpajau hpala ginma ni shabri shabrai hku nna lu la ma ai.
Nau shawng wa a shabrai gaw, hpan hpaga langai, nau ra sep nhtu langai, marawng kawen nhtu langai re ai. Pai maga sun nau shawng wa a shabrai gaw nhkyeng di langai, nau ra sep nhtu langai, marawng wen nhtu langai re ai.
Manau Nau ai Lamang ni.
1. Shawng na shata a lamang ni:
(i) Nau ra wang manau – Nau ra htu na pa hpe masum lang ka manawt shinggrup ai.
(ii) Ju hpun shachyip manau – Nhtu ningwa ni hpai let ka let ju hpun kran na matu nam de shang ai. Nam
(iii) Shadung hpra manau – Manau shadung hpra na ni gaw nhtu ningwa ni hpai let nau ra tai na pa hpe ka manawt shinggrup ai hpang ka let nam de shang ma ai. Nam
Manau shadung ni du ai hte soi ka sama lahkawng gaw shadung ni hpe soi ka shatsawm ma ai. Dai yan hpe nlum di langai hpra shabrai jaw ma ai.
2. Lahkawng ngu na shata a lamang ni:
(i) Nau ra masat manau nau ai.
(ii) Nau ra htu manau nau ai. Nau ra htu ai shani nga langai htau ai.
(iii) Nau ra kabye manau nau ai. Ningli shagu ai.
3. Masum ngu na shata a lamang ni:
Nau baw manau ngu ai manau poi hpaw ai shani na lamang ni gaw ;-
(i) Nau ra wang manau
(ii) Marawng wen manau
(iii) Nau ra shara manau
(iv) Shadung maka ka manau
(v) Shadung jun manau
Shadung lem ai shani (Nau Tung shani) na lamang ni gaw ; -
(i) Nau baw shani na lamang ni mahkra
(ii) Shadung matep manau
(iii) U hka, hkra u manau
(iv) Sharaw wang manau
(v) Manau madu ni a dumsa wa hte mayu ni a dumsa wa shada ga htai lai hkat ai. Mayu ni a kungdawn sut rai hta n kaja ai baw lawm n lawm manau madu ni a dumsa wa e jep ai.
(vi) Sut gawn sut nawng (sut magu) manau
(vii) Madai nga sat manau
Hpang jahtum e shadep lung jun ai, Manau sumpat dan ai, shadung baw ai. Lahta na manau lamang ni hta na nau baw shani na lamang ni hte shadung lem ai shani na lamang ni hpe, bai Madai nga sat manau a lam hpe lawu de jahkum shatsup ka dat ga ai.
Nau baw shani na lamang ni.
Dai shani jahpawt e nau ra wang manau, marawng wen manau, nau ra shara manau hte shadung maka ka manau ni shawng nau ai hpang, manau shadung hpra ai ni hte soi ka shatsawm ai ni e shadung ni hpe hpai let ka manawt let nau ra shinggrup ai. Dai hpang mi shawng kaw nna htu da chyalu re ai shadung nhkun ni kaw ka manawt let manau shadung ni hpe jun bang da ma ai.
Dai hpang hpuwa hpawng ai aten hta nau shawng lahkawng e shawn ai la sun num sun yan gaw manau madu wa a dun kaw nna npawt di nna dun hpe masum lang shinggrup ka manawt ai hpang, dingdaw shagu kaw mung masum lang lang manawt htingnut ngut jang, nta shinggan de pru wa ma ai. Nta npan ndaw yang shadaw shagu kaw masum lang hpra htingnut let ka manawt ma ai. Dai kaw nna pai hkra de prang rai ka manawt let nau ra de shang ma ai.
Nau ra kaw nau shawng yan du ai hte ntsin kayau ai tsa pa lang da ai marawng dum hpyen hpe langai hpra lang nna ka manawt ma ai. Shan bai hkrum shagu dumhpen kaw na tsa pa hpe nau ra ai shinggan maga de loi mi loi mi jahkaw kau ma ai. De a lachyum gaw manau marawng kawen ai re. shingrai nau ra hpe masum lang shingrup nna htingnut manawt let lang shagu marawng dumhpen kaw na tsa pa hpe jahkaw kau ai hte masum ngu na lang hta gaw dumhpen hpe mung nau ra shinggan de kabai kau dai ma ai. (Nau ra shinggan maga ngu ai gaw nta hte tsan ai maga rai nna nta hte ni ai maga hpe kata maga ngu ma ai) nta, Madai hkungri hte nau ra a sumla hpe lawu kaw madun dat ai.
Madai hkrungri hpe hpyi gaw kau sai hpun shinghtang mali mali
Manau nau ai sun lahkawng gaw nta ndawng yang kaw ndawng manau nau ngut jang, Madai hkungri a lapai lahkra hku lai nna ka manawt let nau ra pa de shang shinggrup ma ai.
Hkra maga sun hte pai maga sun yan nau ra shinggan maga “D” shara kaw du ai hte nau shawn gyan gaw nau ra shinggan maga de man yawng dinggreng let shawng de lahkam htawt nhtawm, marawng dumpyen kaw na tsa pa hpe loi mi ru jahkraw kau wu ai. Dai hpang hpang de bai htingnut manawt nna nau ra hpe bai shinggrup ai. Shing rai masum lang du hkra ka manawt shinggrup nna, masum ngu na lang hta gaw marawng dumhpyen hpe rau sha dai shara kaw e kabai tawn kau wu ai. Dai shara kaw shawng de lahkawm htawt manawt, hpang de bai htingnut ai gaw nau ra lakang grup shagu masum masum lang re ai. Lang shagu hta dumhpyen na tsa pa hte loi mi loi mi jahkraw kau ma ai.
Dai hpang lapai lahkra de bai shinggrup nna, hkra maga sun gaw “B” hte “C” shara ni kaw du jang, (du shagu), shara mi hta masum lang lang htingnut manawt ma ai. Dai hte maren pai maga sun mung “E” hte “F” shara ni kaw du shagu masum lang lang htingnut manawt ai. Ndai ka manawt ai lamang hta “D” shara kaw sun lahkawng man hkrum rai let, man hkrum shagu masum lang lang htingnut manawt ma ai. Shing rai nau ra pa masum lang grup hkra ka manau ma ai.
Dai hpang hkra maga sun gaw “P” hte “Q” shara ni kaw du shagu masum lang lang htingnut manawt ma ai. Pai maga sun mung “X” hte “Y” shara ni kaw e du shagu masum lang lang htingnut manawt ma ai. Bai dai sun lahkawng man hkrum re ai shara “A” hkungri maga de man yawng let rau sha htingnut manawt ma ai mung masum lang lang re ai. Shing rai masum lang grup ai du hkra ka manawt ma ai.
*******************